Archiwum wydarzeń – listopad 2017

Urodzony w Związku Radzieckim kompozytor pochodzenia niemiecko-rosyjskiego, uważany jest za następcę Dymitra Szostakowicza oraz czołowego przedstawiciela postmodernizmu w muzyce. W swoich dziełach wyraźnie oscylował pomiędzy duchem współczesności a tradycją. Niezwykle interesujący charakter jego twórczości wynika z zestawiania klasycznych form z techniką dodekafoniczną, łączenia skrajności – np. jak powaga i pastisz, stosowania cytatów z dzieł innych kompozytorów oraz doświadczeń w pisaniu muzyki do filmów.
Twórczość Alfreda Schnittke’go jest niezwykle bogata i różnorodna. W miarę nabierania kompozytorskiej wprawy, pogłębiania wiedzy teoretycznej, pracy nad techniką, a także na skutek doświadczeń życiowych, ulegała ona zmianom, jednak zawsze charakteryzowały ją wysoki poziom artystyczny, wierność przekonaniom oraz głębia przekazu emocjonalnego.
Kompozytor, jak wielu mu współczesnych, musiał zmagać się z radziecką cenzurą, a mimo to odnalazł dla siebie przestrzeń, w której mógł czuć się wolnym – była nią muzyka filmowa. To tu pracował nad doskonaleniem swojego warsztatu, poszukiwał nowych rozwiązań. Pomogło mu to również w wypracowaniu techniki, którą sam określił mianem polifonii stylistycznej. Nosiła ona znamiona postmodernizmu, obecnego już wcześniej w muzyce zachodniej. W ten sposób kompozytorowi udało stworzyć się coś na kształt mostu, łączącego przeszłość z teraźniejszością, a być może i przyszłością. Żaden z jego utworów nie pozostawał bez znaczenia, zawsze miał do przekazania coś więcej, niż tylko sam materiał dźwiękowy. Nawet stosowanie przez niego techniki dodekafonicznej dalekie było od jej podstawowych założeń, gdyż Schnittke traktował serię na sposób tematyczny. Często łączył ją przy tym z elementami charakterystycznymi dla muzyki poprzednich epok. Stąd z czasem pojawienie się w jego kompozycjach mniej lub bardziej bezpośrednich cytatów.
Muzyka Alfreda Schnittke wymaga od słuchacza dobrej znajomości literatury muzycznej. Tylko ona pozwala na wychwycenie wielości postmodernistycznych aluzji i właściwe umiejscowienie tej twórczości na mapie muzycznych stylów.
Kompozycje prezentowane na niniejszej płycie stanowią przykład obecności wpływów postmodernistycznych w muzyce Alfreda Schnittke pisanej na skrzypce.
I Sonata na skrzypce i fortepian (1963) uznawana jest za punkt kulminacyjny wczesnej fazy twórczości kompozytora, odzwierciedlając wpływy jakim wtedy podlegał, np. paradoksalnej koegzystencji tonalności i techniki dodekafonicznej. Sonata ta jest, jak mawiał Schnittke, „tonalną podróżą po atonalnych drogach”, tematycznie wciąż tradycyjna, ale zaopatrzona w pseudo-cytaty z II Tria fortepianowego op. 67 Dymitra Szostakowicza, rosyjskiej muzyki ludowej czy folkloru meksykańskiego (dziecięca piosenka La Cucaracha).
Okoliczności powstania Suity w starym stylu (1971) są ściśle związane z muzyką filmową. Fragmenty, które się na nią składają stanowiły początkowo podkład muzyczny do czarnej komedii Elema Klimowa Przygody dentysty (1966). Zawierał on kilka części, przynoszących na myśl skojarzenie z kontrastującymi odcinkami suity barokowej. Również w fabularyzowanym dokumencie Sport, sport, sport (1970) tego samego reżysera, usłyszeć można kilka godnych uwagi „barokowych” miniatur Alfreda Schnittke. Skrzypek Marek Lubocki próbował namówić kompozytora do połączenia niektórych fragmentów z jego muzyki „funkcjonalnej”, napisanej w stylu nazwanym przez niego Schnittke baroque, w Suitę w starym stylu na skrzypce i fortepian (klawesyn). Kompozytor początkowo odmówił. Dopiero później te czarujące kompozycje zostały opublikowane, zdobywając natychmiast ogromną popularność wśród wykonawców oraz publiczności, mimo, iż sam Schnittke nie akceptował ich jako swojej własnej muzyki.
Po śmierci Dymitra Szostakowicza (9.08.1975) Alfred Schnittke, zapytany przez swojego przyjaciela Marka Lubockiego, czy nie zamierza napisać jakiegoś krótkiego utworu poświęconego pamięci wielkiego mistrza, zaprzeczył. Jednak nie dłużej niż w miesiąc, zaprezentował swoje Preludium pamięci Dymitra Szostakowicza (1975) na dwoje skrzypiec (lub skrzypce i taśmę). Kompozycja została wykonana podczas ostatniego koncertu Lubockiego w Moskwie, zaraz obok skrzypcowej sonaty Szostakowicza. Charakterystyczną cechą utworu jest odkrycie i strukturalne wykorzystanie związku muzycznych monogramów pochodzących od nazwisk dwóch kompozytorów – Bacha (BACH) i Szostakowicza (DSCH). Te dwa motywy zostały powiązane ze sobą, tworząc melodyczną i fakturalną podstawę dla kompozycji. Zabieg ten można odczytać symbolicznie jako formę oddania hołdu Szostakowiczowi, poprzez postawienie jego dorobku na równi z tak wielkim kompozytorem, jakim był Jan Sebastian Bach.
Pod koniec 1975 roku wybitny skrzypek Gidon Kremer wyraził chęć wzięcia udziału w tradycyjnym koncercie noworocznym w Małej Sali Konserwatorium Moskiewskiego. Chciał on wykonać muzykę do Pantomimy W.A. Mozarta (KV 416d). Głównym problemem było jednak zachowanie się tylko jednego i to niekompletnego głosu skrzypiec, co oznaczało dla Kremera, a co za tym idzie dla samego Schnittke’go nie lada zadanie – dopełnienia tego dzieła. Powstała dzięki temu bardzo lekka imitacja komedii dell’arte, w której wszystkie brakujące nuty zostały uzupełnione przez różnego rodzaju improwizacje. Ten pomysł spowodował w krótkim czasie powstanie kompozycji Moz-Art na różne składy instrumentalne, m.in. na dwoje skrzypiec i dwie mikro-orkiestry z jednym wspólnym kontrabasem oraz dyrygentem, na „trzy pary” (obój i klawesyn, skrzypce z harfą oraz wiolonczelę z kontrabasem), czy Moz-Art à la Mozart na dwa flety piccolo, dwa flety, dwa flety altowe, dwa flety basowe i harfę. Moz-Art na dwoje skrzypiec (1976) jest wersją uproszczoną Moz-Arta na dwoje skrzypiec i dwie mikro-orkiestry z jednym wspólnym kontrabasem oraz dyrygentem. Fragmenty wyjęte z partii pierwszych skrzypiec Pantomimy W.A. Mozarta poddane zostały pewnej metamorfozie i zestawione ze sobą na zasadzie kolażu. Warto zwrócić uwagę na słowa kompozytora, który sam pisał, iż piękno w tym utworze pochodzi tak naprawdę z oryginalnych tematów Mozarta, natomiast brzydota – zniekształcenia, przeinaczone połączenia tematów i dysonujące współbrzmienia – od niego samego.
A Paganini (1982) to utwór na skrzypce solo, stanowiący hołd, jaki Alfred Schnittke złożył wielkiemu wirtuozowi i artyście – Niccolo Paganiniemu. Kompozytor nie stworzył wariacji na tematy zaczerpnięte z twórczości skrzypka, lecz swobodnie nawiązał do wirtuozowskiego, niekiedy diabolicznego charakteru jego muzyki. Na szczególną uwagę zasługuje tu kadencja, która czyni utwór rozpoznawalnym, nietuzinkowym i jest niejako samym sednem kompozycji. Materiałem dźwiękowym tego fragmentu są Kaprysy op. 1 na skrzypce solo Niccolo Paganiniego, których krótkie, kilkudźwiękowe wręcz urywki, Schnittke w sposób mistrzowski wykorzystał i zestawił ze sobą, przedzielając je akordowymi klasterami, tworząc tym samym muzyczny kolaż.

Anna Ceglińska

Skrzypaczka, urodzona w Łodzi w 1986 roku w rodzinie o tradycjach muzycznych. Ukończyła Akademię Muzyczną im. G. i K. Bacewiczów w Łodzi w roku 2009, w klasie skrzypiec prof. Izabeli Ceglińskiej i ad. dra Macieja Łabeckiego, uzyskując dyplom z wyróżnieniem. Podczas studiów pracowała również pod kierunkiem prof. Moniki Urbaniak-Lisik w Hochschule der Künste Bern w Szwajcarii. W roku 2012 ukończyła trzyletnie studia doktoranckie, w czasie których otrzymała stypendium JM Rektora Akademii Muzycznej w Łodzi dla najlepszych doktorantów. We wrześniu 2017 roku uzyskała stopień doktora sztuk muzycznych w dyscyplinie artystycznej instrumentalistyka, a tematem prowadzonych przez nią badań był Postmodernizm w muzyce Alfreda Schnittke na przykładzie wybranych utworów skrzypcowych.
Anna Ceglińska była półfinalistką i finalistką ogólnopolskich i międzynarodowych konkursów skrzypcowych oraz kameralnych. Do najważniejszych należą: IV Ogólnopolski Konkurs Skrzypcowy Pamięci Aleksandry Januszajtis w Gdańsku (2001), V Ogólnopolski Konkurs Młodych Skrzypków im. Stanisława Serwaczyńskiego w Lublinie (2002), Ogólnopolskie Przesłuchania Uczniów Klas Skrzypiec i Altówki Szkół Muzycznych II Stopnia (2004), XVI Międzynarodowy Konkurs Muzyki Kameralnej im. Kiejstuta Bacewicza w Łodzi (2007), VIII Ogólnopolski Konkurs Młodych Skrzypków im. Stanisława Serwaczyńskiego w Lublinie (2011).
Swoje umiejętności rozwijała jako uczestniczka kursów mistrzowskich w klasach wybitnych profesorów: Iwony Wojciechowskiej, Moniki Urbaniak Lisik, Igora Frołowa, Benjamina Schmida, Yossifa Ivanova, Katrin Scholz, a także jako uczestniczka międzynarodowych kursów orkiestrowych m.in. Internationalen Jungen Orchesterakademie w Bayreuth i Junge Philharmonie Thüringen w Weimarze.
Anna Ceglińska prowadzi działalność koncertową jako solistka i kameralistka. Dokonała wielu nagrań radiowych, telewizyjnych oraz nagrań muzyki filmowej. W latach 2015-2016 jako członkini kwartetu smyczkowego Ighme String Quartet koncertowała we Włoszech, w ramach licznych festiwali, m.in. Festival di Bellagio e del Lago di Como (2015), Termoli Musica (2016), I Concerti di Primavera w Sassari na Sardyni (2016) oraz w Hiszpanii w Real Círculo Artístico de Barcelona, gdzie dokonała również pierwszego na świecie nagrania kwartetu smyczkowego Joaquima Cassadó „El alcázar de las perlas” oraz Kwartetu f-moll Gaspara Cassadó.
Od roku akademickiego 2009/2010 jest zatrudniona w Katedrze Instrumentów Smyczkowych Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi jako asystentka w klasie skrzypiec prof. Michała Grabarczyka, a od listopada 2012 roku prowadzi klasę skrzypiec w Państwowej Szkole Muzycznej I i II stopnia im. K. Kurpińskiego w Kutnie.

Pianistka, kameralistka. W 2010 roku ukończyła z wyróżnieniem Akademię Muzyczną im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi w klasie fortepianu prof. Anny Wesołowskiej–Firlej oraz kameralistyki fortepianowej prof. Bogusława Pikały. W 2005 roku otrzymała stypendium w Królewskim Konserwatorium Muzycznym w Brukseli w klasie fortepianu prof. Jeana Vanden–Eyndena. Uczestniczyła w wielu kursach mistrzowskich z takimi profesorami jak: Andrzej Jasiński, Alicja Paleta–Bugaj, Fabio Bidini, Grzegorz Kurzyński, Eugen Indjic, Yossi Reshef, Peter Efler.
Jest laureatką wielu konkursów pianistycznych, m.in.: Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego im. Józefa Haydna w Wiedniu (2012) – I nagroda, Międzynarodowego Konkursu Muzycznego w Kromieryżu (Czechy, 2007) – I nagroda, Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego w Rzymie (2003) – III nagroda, Ogólnopolskiego Konkursu Kameralistyki Fortepianowej w Częstochowie (2003) – II nagroda.
Koncertowała w wielu miastach Polski i w Czechach. Stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Prezydenta Miasta Opola. W roku 2011 ukończyła staż artystyczny na Uniwersytecie Muzycznym Fryderyka Chopina w Warszawie w klasie fortepianu prof. Alicji Palety–Bugaj. Obecnie zatrudniona w Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi na stanowisku asystenta w Katedrze Kameralistyki Fortepianowej.