Organy i Muzyka Kościelna

Powstały w 2009 r. pełni istotną rolę przede wszystkim podczas wykonywania muzyki wokalno-instrumentalnej (realizacja basso continuo), ale wykorzystywany jest także do zajęć dydaktycznych oraz jako instrument ćwiczebny.

Wszystkie rejestry podzielone są na część basową i dyszkantową, a dodatkowo pozytyw posiada dwustopniową transpozycję (a1 = 415 / 440 / 465 Hz). Wszystkie piszczałki labialne wykonane są z drewna, co korzystnie wpływa na możliwość przestrajania instrumentu do różnych historycznych temperacji.

W 2016 r. uczelnia wzbogaciła się o nowe organy, których zadaniem jest nie tylko odciążenie sal organowych nr 2 i nr 20 w zakresie ćwiczeń studentów, ale także zapewnienie miejsca do prowadzenia części zajęć (basso continuo, kameralistyka, organy), w przypadku których nie jest konieczne dysponowanie większym instrumentem, niezbędne są jednak dwie klawiatury manuałowe oraz klawiatura pedałowa.

Nowo pozyskane organy, wykorzystywane wcześniej jako prywatny instrument ćwiczebny, zostały translokowane i zainstalowane w sali nr 7 przez warsztat Szymona Januszkiewicza z Pruszcza Gdańskiego.

Kompaktowy w swojej budowie instrument oparty jest na systemie transmisji głosów, dzięki czemu z zaledwie kilku rzędów piszczałek można było uzyskać stosunkowo wiele rejestrów.

Zbudowane w 1988 r. roku, znajdujące się w sali nr 20 były pierwszym instrumentem o trakturze mechanicznej, jaki powstał w Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi. Organy, które wykorzystywane są w celach dydaktycznych oraz do ćwiczenia spełnił ważną rolę w kształceniu kilku generacji studentów klas organów łódzkiej Akademii. Pod względem stylistycznym instrument ten zorientowany jest na estetykę neobarokową i dzięki swojemu stosunkowo jasnemu brzmieniu wyróżnia się (w oryginalny sposób) wśród łódzkich instrumentów II poł. XX w.

Dzięki zastosowaniu trzech klawiatur manuałowych (dolny manuał połączeniowy, bez samodzielnych głosów) możliwe jest przygotowywanie repertuaru przeznaczonego na organy o większej liczbie klawiatur. Wiatrownice manuału II i III usytuowane są jedna za drugą, przy czym znajdująca się w głębi szafy organowej sekcja manuału III dodatkowo umieszczona została w szafie ekspresyjnej. Znajdująca się w wieży basowej wiatrownica sekcji pedałowej umieszczona została bocznie względem pozostałych werków.

W 2015 r. instrument poddany został przebudowie, konserwacji oraz ponownej intonacji zrealizowanej przez warsztat organmistrzowski Andrzeja Sutowicza z Łodzi. Elementy aluminiowe traktury gry wymienione zostały na drewniane, wykonane i zainstalowane zostały nowe okładziny klawiatur, zaś trzychórowy rejestr Cymbel w manuale III zastąpiony został przez głos Nasat 2⅔’ obsadzony piszczałkami rurkowymi.

Organy w Sali Kameralnej ROKEiDM Akademii Muzycznej im. G. i K. Bacewiczów w Łodzi zbudowane zostały w latach 2017-2019 przez renomowany szwedzki warsztat organmistrzowski Grönlunds Orgelbyggeri z Gammelstad. Swoją koncepcją brzmieniową, techniczną oraz architektoniczną instrument nawiązuje wprost do dzieł znakomitego gdańskiego organmistrza Andreasa Hildebrandta (ok. 1681–1762) oraz budownicyzch należących do jego kręgu, w tym wykształconych przez Hildebrandta mistrzów Friedricha Rudolfa Dalitza (1721–1804) i Christopha Heinricha Obucha (1713–1787).

Organy te stanowią pierwszy w historii polskiego szkolnictwa muzycznego nowy instrument zbudowany w stylu XVIII wieku oraz pierwsze w historii całkowicie nowe organy zbudowane zgodnie z założeniami szkoły gdańskiej dojrzałego baroku. Prócz działalności koncertowej służą procesowi dydaktycznemu, umożliwiając studentom konfrontację z problematyką kompetentnej obsługi barokowego instrumentu, kontaktu z klawiaturami o historycznych formach i wymiarach oraz opanowaniem historycznego systemu powietrznego. Instrument ten to pierwsze w Polsce nowe organy, których piszczałki wykonano z blachy odlewanej – zgodnie z technologią epoki baroku – na piasku, mechanika zawiera liczne elementy wykonane przez kowala, zaś tabliczki z nazwami rejestrów zostały wykonane ręcznie przez introligatora.

Z wyjątkiem piszczałek rejestrów Gedackt Flöte 8’, Hol Flöte 8’ oraz Unter Bas Ged. 16’ (głos dwulabialny) wszystkie piszczałki organów wykonano z metalu. Piszczałki rejestrów Dulcian 16’, Schalmose 8’ oraz Kurtz Flöte 8’ – niezachowane w żadnym z istniejących instrumentów z warsztatu Andreasa Hildebrandta – wykonano na podstawie analizy fotogrametrycznej historycznych zdjęć odnośnych piszczałek z organów Hildebrandta w kościele św. Barbary w Gdańsku (1746–1747) oraz na podstawie badań komparatystycznych w kręgu spokrewnionych warsztatowo z gdańską tradycją organmistrzów Larsa Wahlberga (1724–1776), Jonasa Grena (1715–1765) i Pettera Stråhle (1720–1765). Budowany przez Hildebrandta często, ale niezachowany w żadnym z obiektów pochodzących z jego szkoły, rejestr Wald Flöte 2’ zbudowany został w oparciu o egzemplarze pochodzące z warsztatu wykształconego w m.in. Gdańsku organmistrza Jonasa Wisteniusa (1700–1777). Wszystkie piszczałki otwarte organów są strojone poprzez cięcie „na ton”. Część głosów mieszanych organów zawiera typowe dla XVIII–wiecznych instrumentów Europy północno-wschodniej chóry tercjowe. W sekcji manuału głównego rejestry Qquintatön 16’, Octaff 2’ oraz Trompet 8’ podzielone zostały – zgodnie z gdańską tradycją – na uruchamiane oddzielnymi cięgłami części basową i dyszkantową, co dodatkowo zwiększa możliwości kolorystyczne instrumentu i w powiązaniu z umiejętnie zaregistrowanym manuałem I może tworzyć efekty właściwe dla organów o trzech manuałach. Sekcja pedałowa podzielona została – wzorem instrumentu Hildebrandta zachowanego w kościele św. Bartłomieja w Pasłęku (1717-1719) – na dwie podsekcje, z których każda aktywowana jest oddzielnym wentylem (Sperrventil), umożliwiającym szybkie zmiany registracji pedału bez konieczności obsługi dużej liczby cięgieł rejestrowych.

Zgodnie z prawidłami menzuracyjnymi w kręgu Hildebrandta wszystkie rejestry pryncypałowe organów wyprowadzone zostały z tej samej menzury, przy czym labia posiadają zróżnicowaną szerokość: najszersze w pedale, nieco węższe w manuale głównym, najwęższe w manuale pobocznym.

Rejestry o bliźniaczej konstrukcji wyprowadzone zostały w instrumencie z jednego fundamentu menzury (Quintatön 16’ i Quintatön 8’, Kurtz Flöte 8’ i Rohr Flöte 4’). Tak opracowana menzuracja piszczałek przyczynia się do wielkiej stopliwości brzmienia nie tylko w pleno, ale także w mniejszych kombinacjach głosów.

Istniejąca w organach pasłęckich mechanika transpozycji dla jednego z manuałów została w Łodzi zrealizowana dla obu sekcji manuałowych oraz sekcji pedałowej, w związku z czym w każdym rejestrze zbudowano dodatkowe piszczałki dla dźwięków B1 oraz H1. Wyjściową wysokością stroju organów jest a1 = 465 Hz, przy czym możliwa jest transpozycja o pół tonu i cały ton w dół. Temperacja stroju umożliwia grę we wszystkich tonacjach oraz stanowi realizację koncepcji opublikowanej w 1724 roku przez królewieckiego kapelmistrza Johann Georga Neidhardta (1680–1739) i dotyczącej stroju dla organów w dużych miastach. System powietrzny organów oparty jest na zespole trzech miechów klinowych, które wariantywnie mogą być napełniane powietrzem za pomocą dmuchawy elektrycznej lub ręcznie – przez kalikanta.

Budowa nowych organów barokowych stanowi kontynuację dotychczasowej pracy Katedry Organów i Muzyki Kościelnej Akademii Muzycznej w Łodzi nad badaniem i upowszechnianiem gdańskiej kultury organowej epoki baroku. Do działań tych należały w ostatnich latach m.in. nadzór merytoryczny nad konserwacją i rekonstrukcją organów Andreasa Hildebrandta w Pasłęku w latach 2010–2013, pełne wydanie odnalezionych w 2012 roku dzieł organowych gdańskiego organisty Daniela Magnusa Gronaua (1700–1747) i nagrania płytowe gdańskiej muzyki organowej XVIII wieku.

Organy zostały wybudowane w ramach projektu pn. „Zakup instrumentarium do prowadzenia działalności kulturalnej przez Akademię Muzyczną w Łodzi” współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014–2020, Priorytet VIII „Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury”, Działanie: 8.1 Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury, oraz ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Powstałe w 2005 r. i zainstalowane w sali nr 2 organy zastąpiły wysłużony 30-głosowy instrument D. Biernackiego z 1961 r., używany do tego czasu jako główne narzędzie dydaktyczne organistów. Nowe organy zaprojektowane zostały jako instrument wszechstronny pod względem stylistycznym i umożliwiający wykonywanie możliwie szerokiego repertuaru organowego. Prócz cech właściwych klasycznym organom piszczałkowym instrument ten posiada interfejs MIDI, dzięki któremu możliwe jest nagrywanie i odtwarzanie brzmienia w czasie rzeczywistym przydatne m.in. w odsłuchiwaniu wykonywanych utworów oraz realizacji nowatorskich pod wieloma względami kompozycji organowych.

Na najniższej kondygnacji wyraźnie klasycyzującej szafy organowej umieszczone zostały symetrycznie dwie wiatrownice pedałowe. Bezpośrednio nad stołem gry zainstalowano sekcję Brustwerku zamkniętego w szafie ekspresyjnej. Ponad nim umieszczono zespół brzmienia manuału głównego.

Instrument posiada wiatrownice klapowo-zasuwowe oraz podwójną trakturę gry – mechaniczną i elektryczną. Traktura rejestrowa jest sterowana elektrycznie.

W swojej menzuracji chór pryncypałowy oparty jest na założeniach typowych dla budownictwa organowego środkowych Niemiec, dzięki czemu instrument posiada pełne, ciepłe brzmienie. Manuał II, oparty na dyspozycji wyraźnie nawiązującej do tradycji francuskiej, ale poniekąd także silbermannowskiej, poszerza możliwości wykonawcze w znaczny sposób, szczególnie dzięki uwzględnieniu połączenia suboktawowego.